Eski Yalvaç Evleri
Eski Yalvaç Evleri
Eski Yalvaç evleri kerpiç ve ahşap malzemeyle iki katlı olarak inşa edilmiştir. Temel kısmı, su basman seviyesine kadar, içinde devşirme blokların da olduğu taş malzemeyle örülmüştür.
Dış yüzü kerpiç harcıyla sıvalı, sıvanın da üzeri beyaz renk boyalıdır. Yapının üzeri kırma kiremit çatıyla kapatılmıştır. Çatıda geleneğe uygun olarak oluklu kiremit kullanılır.
Genel olarak Türk evi mimari özelliklerini barındırdığı gibi kendine özgü bölümleriyle Yalvaç Evi olarak da adlandırılır.
Eski Yalvaç evlerine çift kanatlı ahşap kapıyla girilir. İlk girilen yer “Haya”t olarak adlandırılmıştır. Hayat’ta “kiler”, “samanlık” ve “ahır” gibi bölümler vardır.
Asıl yaşama mekanı üst kattır. Burada ilk çıkılan alan Hanay bölümüdür. Hanayın bir uzun yüzü avluya açılırken diğer uzun yüzünde odalar dizilidir.
Bu evlerde ataerkil bir yaşam biçimi olduğu için her bir oda bir aileyi barındırır ve her bir oda günümüzdeki dairenin işlevini görür.
Odalara “Eşik” bölümü ve çift kapıyla girilir. Her odada ocak, raflar, yüklük, lambalık ve “döner oyma” denen banyo bölümleri bulunur.
Yine hanayda, gündüz aile bireylerinin toplandığı, dışa cumbalı “Köşk” bölümü ve kuru bakliyatın konduğu “Serpin” bölümü konumlanır.
Geleneksel Yalvaç Yemekleri
Yalvaç yemek kültürü, kentin tarihi geçmişinden ve doğal yapısından kaynağını alan bir kültürdür. Yalvaç, tarih öncesi devirlerden bu yana yerleşim bölgesi olma özelliğine sahip bir kent olduğu için tarih boyunca birçok farklı kültürü barındırmış, bu farklılık da yemek kültürüne yansımıştır.
Yalvaç’ın bugünkü mutfak kültüründe, Yalvaç tarihinde 11.yy’dan bu yana etkisi olan Türk Mutfak Kültürü’nün ağırlıklı olarak hakim olduğu gözlenir.
Yalvaç geleneksel yemek kültüründe en önemli yemek “Keşkek”tir. Yalvaç’a özgü yapılış biçimi ile Yalvaçlının vazgeçilmez lezzetidir.
Mahalle fırınlarında yapılan Hamursuz ve Yalvaç’a ekmeği, yoğurt çorbası, pastırması, fasulye yada ıspanak boranisi, Yalvaç’a özgü tadına doyulmaz lezzetlerdir.
Yine kendine özgü manda kaymağı eşsiz lezzeti ile Afyon kaymağını bile geçmiştir. Haşhaş ezmesi ve yağı da Yalvaç sofralarında sık görülen bir unsur olarak karşımıza çıkar.
Yalvaç evlerinde hayat bölümünde bulunan “kiler”, evin en önemli mekanlarından biri olarak, Yalvaçlıların kışlık yiyecek hazırlama ve saklama biçimlerini gösterir.
Kent deniz seviyesinden 1100 metre yukarıda olduğu için kışlar uzun ve sert geçer. Bu mevsimsel özellik, yemek kültürünü de etkilemiştir.
BELEDİYE KÜLTÜR EVİ (TIRAŞZADE KONAĞI)
Kaşyukarı Mahallesi, Kahveci Bekir Sokak No:23 adresindedir. Hemen kuzey yanında bulunan Kaşyukarı Mahallesi Mescidi ile komşudur. Traşzade Konağı olarak bilinir. Bir yıl öncesine kadar yıkılmak üzere olan ev, Yalvaç Belediyesi tarafından alınarak, ÇEKÜL Vakfı’yla birlikte onarımı yapılmıştır.
Kerpiç ve ahşap malzemeyle inşa edilmiştir. Temel kısmı ise, su basman seviyesine kadar, içinde devşirme blokların da olduğu taş malzemeyle örülmüştür. İlk kısmı 1840 yılında yapılan ev son halini 1911 yılında yapılan eklemelerle alır. Arazinin eğimli yapısı nedeniyle, kuzey yarısı iki, güney yarısı ise üç katlı bir plan gösterir. Dış yüzü kerpiç harcıyla sıvalı, sıvanın da üzeri beyaz renk boyalıdır. Yapının üzeri kırma kiremit çatıyla kapatılmıştır. Çatıda geleneğe uygun olarak oluklu kiremit kullanılmıştır.
Giriş batı yüzün ortasında yer alan çift kanatlı ahşap kapıdandır. Kapı, düşey dizilmiş tahtaların, arkadan, yatay yerleştirilmiş üç adet kuşağa, kalpaklı (sıcak demir dövme başlı) çivilerle sabitlenmesiyle oluşturulmuştur. Çiviler aynı zamanda süsleme amacıda güder. Ortada sade bir bini, ve kapı etrafında kalın bir çerçeve bulunur. Her iki kanadın orta bölümünün, biniye yakın kısmında kapı mandalı ve halkası vardır. Uzunlamasına yerleştirilmiş mandal aynası sade bir işçilik gösterir. Kanatlar, yatay yerleştirilmiş üç bağlantı üzerinde bulunan üç güllapla kasaya sabitlenmiştir. Kapının üst kısmında, eni yaklaşık kapı eniyle aynı olan büyük bir pencere açılmıştır. İç kısmında dört ahşap kanat, dış kısmında ise demir parmaklık vardır. İkinci bir giriş de kuzey yüzün doğu köşesinde bulunur, ancak restorasyon sırasında bu kapı örülerek kapatılmıştır.
Kapıdan, ilk olarak doğu-batı uzanımlı “hayat” bölümüne girilir. İç kısımda yapı “L” biçimli düzenlenmiştir. Doğu-batı uzanımlı kuzeydeki blok iki katlı; kuzey-güney uzanımlı batıdaki blok ise üç katlıdır. Bunların arasındaki kareyi tamamlayan kısım bahçedir. Zemini taş döşeli olan hayatın kuzey uzun kenarında yan yana iki oda, doğu kısa kenarında üst kata çıkış merdivenleri ve güney uzun kenarında ise bahçe bulunur. Bahçeyle hayat arasında bulunan üç adet ahşap direk, üst katı destekler.
Hayatın kuzey kenarında bulunan odalardan kuzeybatı köşedeki “ahır” olarak kullanılır. Enine dikdörtgen planlı ahıra, güney duvarının doğu köşesine yakın açılan ahşap kapıdan girilir. Zemin sıkıştırılmış topraktır. İki penceresinden biri güney duvarda, hayata bakar; diğeri batı duvarda, sokağa açılır. Pencereler küçük boyutlu kare biçimlidir ve yüksekte açılmışlardır. Ahırın iç kısmında, kuzey duvarı önünde, duvar boyunca uzanan bir seki bulunur. Yerden 80 cm. yüksekliğinde olan seki üzerine, hayvanlara ait koşum takımları gibi malzemeler konur.
Hayatın kuzey doğu köşesindeki oda “samanlık” olarak kullanılır ve güney duvarının batı köşesine yakın açılan kapıdan girilir. Zemini sıkıştırılmış toprak olan odanın tek penceresi, doğu duvarı üzerindedir ve doğu yanda bulunan kuzey girişine açılan koridora bakar. Bu iki odanın kapıları yan yana konumlanmıştır ve sade bir ahşap işçiliği gösterir.
Hayatın doğu kısa yüzünde, üst kata çıkan ahşap iki merdivenden biri vardır. Merdivenin güney yanında bulunan, kare planlı küçük oda “depo” olarak kullanılır. Kuzey duvarının doğu köşesinden girilen ahşap zeminli odanın güney duvarında iki de küçük boyutlu penceresi vardır.
Güney yandaki bloğun altına gelince; giriş kapısının hemen güney yanında, bloğun enince uzanan dikdörtgen planlı büyük oda ikinci bir “ahır”dır. Yine toprak zeminli ahırın tek penceresi ,batı duvarının üst kısmında küçük boyutlu,kare biçimli açılmıştır. Girişi doğu yüzün kuzey başına yakın konumlanan ahırın ön kısmında küçük boyutlu ve alçak tavanlı bir hayat uzantısı vardır. Ahırın önünde,üst kata çıkan ikinci ahşap merdiven bulunur. Bu küçük hayatın güney kısa yüzünde,ahıra dik konumlanan ikinci,ikinci odanın doğu yanında da ,aynı boyutlarda üçüncü bir oda daha vardır. Bunlar çeşitli amaçlı kullanımlara açıktırlar ve zeminleri taş döşelidir. Bu kesimdeki üç odanın da tavanı oldukça alçaktır ve tavan,üst kısmın ahşap tabanından ibarettir.
Ahırın önünde bulunan merdivenlerden,güneydeki bloğun ikinci katına çıkıldığında,dar ve uzun, dikdörtgen biçimli hanayının ortasına adım atılır. Hanayın batı uzun kenarında iki oda bulunurken,doğu uzun kenarı,güneydoğu köşede konumlanan bir oda hariç,bahçeye açıktır. Hanayın kuzey kısa kenarından ise, kuzeyde konumlanan bloğun ikinci katına çıkan,ahşap merdivenler bulunur. Hanayın güney kısa kenarında,iki oda arasında bulunan bölümünde,doğu duvarında bir dolap ve ocak vardır. Köşeye yakın konumlanmış olan dolabın,ahşap kapağı çift kanatlıdır. Dolabın yanında,duvarın ortasında ocak vardır. Ocağın arkasındaki oda tuvalet ve banyo olarak ,sonradan düzenlenmiştir. Bu oda ile merdivenler arasında,korkuluk duvarı üzerinde ahşap abdestlik mevcuttur.
Hanayın batı kenarında bulunan odaların girişleri, ortada ve yan yana konumlanmıştır. Güneybatı köşedeki odaya,doğu duvarının kuzey köşesinden girilir. Girişin olduğu duvar üzerindeki bir pencere hanaya açılır ve hanay yüzünde demir korkuluk bulunur. Odada bulunan diğer iki pencere ise batı duvar üzerindedir ve sokağa bakar. Pencereler dikdörtgen planlı ve sürgülü sistemlidir. Dış kısımların alt yarılarında,ahşap çıtalardan yapılmış kafes bulunur. Bu duvarın kuzey köşesine yakın,gömme olarak konumlanmış,odadaki iki raftan biri vardır. Diğer raf,kuzey duvarı üzerinde ve kapının arkasındadır. Raflar,duvar içine gömme olarak yapılmış, ahşap malzemeli,boyuna dikdörtgen biçimli ve üç gözlüdür. Aynı duvarın batı yarınsında yüklük bulunur. Ahşap malzemeli kapakları çift kanatlıdır. Her kanat dört panoya bölünmüştür ve sade bir işçilik gösterir. Rafla dolap arasında ise yine ahşaptan sade işçilikli lambalık bulunur. Bu duvarın tam karşısında,güney duvarı üzerinde,ortada ocak vardır. Ocak üzerinde,yatay yerleştirilmiş profilli ahşap lento,üstte bulunan sıvalı baca başını ocaktan ayırır. Ocağın batı yanında,çift kanatlı ahşap kapakla girilen gusulhane ;doğu yanında ise iki raflı ve çift kanatlı kapaklı küçük bir dolap bulunur. Odadaki raf ve dolapların alt gözlerinde,zemine açılmış, kapaklı birer de gizli bölüm dikkat çeker. Ayrıca sokağa açılan pencereler,kalın kerpiç duvar nedeniyle derin bırakılmış ve üst kısmı kemerli bitirilmiştir. İçte geniş çıtalarla da çerçevelenerek vurgulanmıştır. Düz ahşap tavan ise çıtalarla enine bölünmüştür ve oda zemini kerpiç harcıyla sıvalıdır.
Kuzeybatı köşedeki odaya,doğu duvarının güney köşesinden,sade bir ahşap kapıyla girilir. Aynı duvar üzerinde,ortada,haneye açılan bir pencere bulunur. Girişin tam karşısındaki batı duvarda,sokağa bakan iki pencere daha vardır. Pencerelerden kuzeydeki oldukça geniş ve çift kanatlıdır. İki pencere arasında,iki gözlü küçük bir dolap bulunur. Ahşap gömme dolabın kapakları çift kanatlıdır. Üst kısımda, açık,üçüncü bir göz daha vardır. Güney duvarı ortasında,ahşaptan ,maket benzeri bir yükselti ve batı köşede de alçak bir platform bulunur. Odanın tavanı,yandaki oda tavanı gibi,enine çakılmış çıtalarla bölünmüş düz ahşaptandır. Zemin de ahşap kaplamadır.
Hanayın kuzey kısa kenarının doğu köşesinde bulunan ahşap merdivenlerle,kuzey yarıdaki bloğun ikinci katına çıkılır. Merdivenlerden ilk olarak hanaya adım atılır. Bu kısımdaki hanay,doğu-batı uzanımlı dikdörtgen biçimlidir. Güney kenarı,alçak bir korkuluk duvarı hariç açıktır ve bahçeye bakar. Burada,korkuluk duvarı üzerinde,ahşap abdestlik vardır. Abdestlik,yaklaşık 50 cm. genişliğinde,ön kısmı,suyun akması için bahçeye doğru eğimli, eğimli kısmın ucunda ise sabun tuzağı olan bir oluktur. Gelenek olarak abdest alınan su diğer pis sularla karıştırılmazdı. Abdest suyu buradan bahçeye akıtılarak toprağa karışması sağlanırdı.
Hanayın batı kısa kenarında,yüksek bir ahşap platformla oluşturulmuş,görkemli bir köşk vardır. Güneydoğu köşesinden merdivenlerle çıkılan köşk hanaydan ahşap bir korkulukla ayrılmıştır. Sokağa bakan yüzü cumba şeklinde değil de,batı yüzün bu katı dışa doğru tümden taşmasıyla oluşturulmuştur. Bu yüz tamamiyle pencereden ibarettir. Pencere üç bölümlüdür ve alt yarılarında,çıtaların çapraz çakılmasıyla oluşturulmuş ahşap kafes bulunur. Açılma sistemleride ,alttan üst kısma doğru sürgülü yapılmıştır. Maket olmayan köşkte yere serili halı ve minderlere oturulur. Minderler pencere önünde dizilmiştir. Hanayın düz ahşap tavanının ortasında,oyma işçiliği gösteren yuvarlak tavan göbeği bulunur.
Hanayın kuzey uzun kenarında yan yana dizilmiş üç oda vardır. Kuzeybatı köşede,köşkün hemen yanındaki oda baş odadır ve güney yüzünün doğu köşesinden girilir. Girişte eşik denilen bir geçiş bölümü vardır. Bu ,odanın içinin haneyden aniden görünmesini engeller. Eşiğin tavanı odanın tavanından alçaktır ve iç kısma ikinci bir köşe kapıdan girilir. Kapı üzeri kemer biçimli oyulmuştur. Odanın ,güney duvarda hanaya , batı duvarda ve kuzey duvarda sokağa bakan toplam üç adet penceresi bulunur. Hanaya bakan pencere demir korkuluklu;sokağa bakan diğer iki pencere ise alt yarılarından ahşap kafeslidir. Pencerelerin önünde, “L” biçimli yerleştirilmiş maket konumlanır. Batı duvarın ortasında ocak,ocağın güney yanında da gusülhane bulunur. Gusülhaneye ahşap tek kapakla girilir. Güney duvarda bir,kuzey duvarda ise iki dolap bulunur. Dikdörtgen biçimli küçük boyutlu dolaplar üç gözlüdür ve ön kısmında çift kanatlı ahşap kapakları vardır. Doğu duvarda ise büyük boyutlu yüklük bulunur. Yüklük kapakları da çift kanatlıdır. Odadaki tüm kapaklar dört panoya bölünmüş ve bu kısımlar koyurenk ağaçtan yapılarak çerçeveyle tezat oluşturulmuştur. Ayrıca her panoda oyma ahşap işçiliği görülür. Yüklük ile kapı arasında,boyuna dikdörtgen biçimli ahşap lambalık bulunur. Düz ahşap tavan boyuna çakılmış çıtalarla süslenmiştir.
Ortadaki odaya güney yüzün batı başından girilir. Burada iki odanın kapısı yan yana açılmıştır ve pervazları ortak kullanılır. Girişte yine eşik kısmından geçilerek,içte bulunan ,ikinci bir köşe kapıdan odaya adım atılır. Odanın iki penceresinden biri güney duvarı üzerinde,hanaya bakar; diğeri kuzey duvarı üzerinde ve sokağa açılır. Sokağa açılan pencerenin dış yüzünün alt yarısında ahşap kafes bulunurken,hanaya bakan pencere ise demir korkulukludur. Batı duvarında büyük boyutlu,çift kanatlı ahşap kapaklı bir yüklük,yüklük ile kapının arasında ise lambalık bulunur. Odada; güney duvarda bir,doğu duvarda bir ve kuzey duvarda iki adet olmak üzere toplam dört adet dolap mevcuttur. Tüm dolaplar gömme biçimli ve ahşap işçiliklidir. Doğu duvarın ortasında bir ocak,ocağın kuzey yanında da gusülhane vardır. Gusülhaneye tek kanatlı ahşap kapıyla girilir. Tavan düz ahşaptır ve boyuna çakılmış çıtalarla hareketlendirilmiştir.
Hanayın kuzeydoğu köşesinde konumlanmış odaya,güney duvarının batı başından açılan kapıyla,eşik bölümünden geçilerek girilir. Odanın,güney duvarı üzerinde hanaya açılan bir,kuzey duvarı üzerinde sokağa açılan iki adet penceresi vardır. Sokağa bakan pencerelerin alt yarıları ahşap kafesli,hanaya bakanın ise dış yüzü demir parmaklıklıdır. Pencerenin hemen önü boydan boya,alçak maket olarak düzenlenmiştir. Batı duvar üzerinde gömme olarak yapılmış büyük boyutlu yüklük bulunur. yüklükle kapı arasında ahşap lambalık konumlanmıştır. Lambalık yeri hep sabit,kapının hemen yanı olarak belirlenmiştir. Buda girişte erişim kolaylığı sağlar. Odadaki iki dolaptan biri kuzey duvarda,diğeri doğu duvardadır ve gömme biçimlidir. Kuzey duvarda bulunan dolap çift bölmelidir ve dört kapaklıdır. Evde bulunan tüm dolaplar altlı-üstlü ve çift bölmeli yapılmış,üstteki bölme küçük,alttaki ise büyük ve ana işlevlidir. Doğu duvar ortasında bir ocak ve ocağın hemen güney yanında da gusülhane konumlanır. Bu yan yana oluş tüm odalarda aynıdır. Ocakta ısıtılan suyun kolayca gusülhaneye taşınmasını amaçlar. Düz ahşap tavan,enine çakılmış çıtalarla hareketlendirilmiştir.
Hanayın doğu kısa yüzünde,ahşap ve büyük boyutlu bir serpin vardır. Serpin iki bölmeli ve üç gözlüdür. Burada kuru yiyecekler depolanır. Hanayın doğu kısa yüzünün kuzey yanında,üst paragrafta anlatılan oda konumlanmış iken,güney yanında ise,hayattan gelen ikinci ahşap merdivenler ve bir mutfak odası bulunur. Batı duvarının kuzey başından girilen mutfağın önünde de,batısı açık sundurma vardır. Sundurmanın ön kısmında bulunan ahşap korkuluk,hanaydan gelen korkuluğun devamıdır. Mutfağın iki penceresi de güney duvarı üzerinden,bahçeye açılır. Doğu duvarın ortasında bir ocak,ocağın iki yanında ise çift kapaklı ahşap dolaplar vardır. Pencere seviyesinde konumlanmış ahşap sergen,odayı çepe çevre dolanır. Tavan ,diğer odalarda olduğu gibi,çıtalarla enine bölünmüş ,düz ahşaptır.
Hanayın güneybatısından,köşkün hemen yanında bulunan ahşap merdivenlerle de,güney yarıdaki bloğun üçüncü katına çıkılır. Merdivenlerden, dikdörtgen planlı ,boyuna yerleştirilmiş küçük hanayın kuzey kısa kenarına adım atılır. Burada da ,bu bloğun ikinci katının plan olarak tekrarlandığını görüyoruz. Hanayın batı uzun kenarında yan yana iki oda konumlanmışken;doğu uzun kenarı,güney yarısında bulunan tuvalet yapısı hariç,bahçeye açıktır. Yine burada da korkuluk duvarı üzerinde abdestlik ve hanayın güney kısa yüzünde,doğu yanda , ocak ile dolap konumlanır. Bu duvarın arkasındaki oda tuvalet ve banyo olarak düzenlenmiştir. Batı uzun kenardaki odalara gelince;iki odanın da girişi duvarın ortasından ve yan yana açılmıştır. Güney yarıdaki odaya doğu yüzün kuzey yanından girilir. Girişte geçiş mekanı olan eşik vardır. Odanın iki penceresinden biri kapının bulunduğu doğu duvar üzerinde,hanaya bakarken,diğeri üç kanatlı ve geniş olarak sokağa açılır. Bir küçük pencerede,üst katın dışarı taştığı kısımdan güneye,sokağa bakar. Sokağa açılan pencerelerin dışında,alt yarıda ahşap kafes,diğer pencerede ise demir korkuluk bulunur. Pencere önünde alçak maket vardır. Odada ayrıca güney duvar üzerinde ocak ve dolap;kuzey duvar üzerinde de geniş bir yüklük ve ahşap lambalık mevcuttur. Düz ahşap tavan yine enine çakılan çıtalarla hareketlendirilmiştir. Kuzeybatı köşede bulunan odaya,doğu duvarının güney başından girilir. Girişte geçiş bölümü olan eşik vardır. Odanın iki penceresinden,küçük olan,doğu duvarındadır ve hanaya açılır. Dış yüzü demir korkulukludur. Büyük olan pencere ise batı duvarda , çift kanatlı ve dış yüzü ahşap kafeslidir. Güney duvarında ,biri büyük diğeri küçük iki dolap bulunur. iki dolabın arasında ise ahşap lambalık konumlanmıştır. Bu oda yatak odası olarak düzenlenmiştir.
Bahçe ise renk renk çiçekler ve çeşitli ağaçlarla süslüdür.
Görseller
